Na de dramatische val van Rutte-I in het Catshuis was er even paniek in de vaderlandse politiek: wat nu? Het EMU-saldo moest onder de 3% komen in 2013, anders zou Nederland zijn triple A-status verliezen. Dat werd op het nippertje voorkomen. Op een achternamiddag sloten de Kamerfracties van CDA, VVD, D66, GroenLinks en de ChristenUnie een akkoord over € 8,5 mrd lastenverzwaring en € 3,5 mrd besparingen. De Kunduzcoalitie loodste het begrotingsakkoord ongeschonden door zowel de Tweede als de Eerste Kamer. Maar de snelheid waarmee de triple A gered werd, ging ten koste van de zorgvuldigheid. In het begrotingsakkoord wordt het scheiden van wonen en zorg naar voren gehaald. Het levert vrijwel niets op voor het EMU-saldo, het zorgt voor chaos in de zorgsector en belangrijker: veel ouderen en gehandicapten kunnen volgend jaar niet meer terecht in een instelling. Tijd voor een campagne.

Bezuinigen op de zorg

In het begrotingsakkoord staan maatregelen die in totaal € 12,4 mrd opleveren voor de schatkist. De Kunduzcoalitie vond voor € 1,8 mrd aan lastenverzwaringen in de gezondheidszorg: de rollator gaat uit het basispakket, voor hoortoestellen moeten mensen meer zelf betalen, er komt liggeld voor ziekenhuisverblijf en het eigen risico op de zorgverzekering gaat van € 220 naar € 350 per jaar, met een compensatie voor lage inkomens. In de ouderenzorg werd het AWBZ-budget verlaagd, de eigen bijdrage van ouderen verhoogd, de vergoeding van hulpmiddelen en vervoer verlaagd en, tot slot, besloten om mensen met een lichte zorgbehoefte vanaf begin 2013 niet meer in het verzorgingshuis toe te laten.

Scheiden van wonen en zorg

Om die laatste maatregel gaat het: voor zorgzwaartepakket (zzp) 1, 2 en 3 zullen vanaf 1 januari geen indicaties meer worden afgegeven. Mensen die nu in een verzorgingshuis wonen of op een wachtlijst staan, houden hun rechten, maar ouderen en gehandicapten die volgend jaar voor het eerst zorg en ondersteuning nodig hebben, mogen niet meer zo maar naar een verzorgingshuis. Mensen met een lichte zorgbehoefte hebben geen recht meer op verblijf; ze komen alleen nog in aanmerking voor huishoudelijke hulp en thuiszorg. Overigens staat het iedereen nog steeds vrij om in een verzorgingshuis te gaan wonen, maar dan moet je je appartement zelf huren, als de zorgorganisatie of corporatie dat tenminste aanbiedt, en de zorg zal beperkt blijven tot het aantal uren hulp en thuiszorg waar je recht op hebt.

Extramuralisering

Deze maatregel komt niet uit de lucht vallen. De overheid en de zorgsector praten al jaren over extramuralisering: verblijf in een verzorgingshuis is eigenlijk gewoon een vorm van ‘wonen’ en zou dus niet onder de ‘zorg’ moeten vallen. Zo was het vroeger ook: Bejaardenoorden waren gewoon wooncomplexen; pas later werden het zorgcentra. Die werden vanaf de jaren negentig steeds minder gebouwd, omdat er meer complexen met huurwoningen kwamen waar ook thuiszorg geleverd wordt. Daar hebben mensen meer keuzevrijheid. Je kunt er immers zelf bepalen welke woning je wilt huren en wanneer je zorg nodig hebt. In het regeerakkoord Rutte-I was in 2010 dan ook een maatregel opgenomen om wonen en zorg te scheiden voor mensen met lichte zorgbehoefte. Dat zou vanaf 2014 gebeuren voor zzp 1 en 2 en ‘zo snel mogelijk daarna’ voor zzp 3 en 4, maar dat zou buiten het mandaat van Rutte-I vallen.

Haastige spoed

Scheiden van wonen en zorg zat er dus al aan te komen en de zorgaanbieders, de verhuurders en de cliënten waren er voor. Iedereen was de extramuralisering dan ook aan het voorbereiden. Het probleem zit in de haastige spoed: iedereen kan zich bij het naar voren halen van scheiden van wonen en zorg maar een half jaar voorbereiden in plaats van anderhalf jaar. Daarnaast is de groep mensen met zzp 3, die plotseling is toegevoegd, problematisch. Er zijn in Nederland ongeveer 7.000 ouderen met een indicatie zzp 1 en 25.000 met zzp 2. Er zijn 24.000 ouderen, 18.000 verstandelijk gehandicapten en 15.000 psychiatrische patiënten met een zzp 3-indicatie. Het gaat vaak om mensen die het moeilijk vinden om zelfstandig te wonen. Indicaties voor zzp 1 en 2 werden al nauwelijks meer afgegeven; voor zzp 3 nog wel: dat aantal groeit.

Noodzaak

Er is voor de haastige spoed geen enkele noodzaak. Uit de CPB-doorrekening van het Begrotingsakkoord blijkt dat scheiden van wonen en zorg in 2013 een schamele € 20 mln oplevert. Nauwelijks een bijdrage aan het terugdringen van het begrotingstekort, dus. Op langere termijn zou de maatregel wel geld moeten opleveren: € 400 mln structureel per jaar. Of dit werkelijk zo is, valt te betwisten. Als ouderen niet meer in verzorgingshuizen worden toegelaten of daar huur moeten gaan betalen, valt een deel van de eigen bijdrage voor verblijf in de AWBZ weg en zal de overheid meer huurtoeslag moeten betalen. Maar het belangrijkste punt is dat het Begrotingsakkoord niet bedoeld was om structurele maatregelen te treffen. Het werd gesloten om het begrotingstekort terug te dringen. Niet meer, niet minder.

Opstand

De aanbieders van ouderenzorg en verhuurders keerden zich dan ook tegen de versnelde en uitgebreidere extramuralisering. De gemeenten waarschuwden voor een ‘overhaaste’ invoering, en de ouderen, cliënten en huurders vreesden voor hun portemonnee. Het regende brieven bij Staatssecretaris Veldhuijzen van Zanten en de Tweede Kamer. Maar de enige die de politieke discussie wilde voeren, was Fleur Agema. Ze diende op de dag voor het reces na een debat over de toekomst van de AWBZ een motie in om extramuralisering uit te stellen, die alleen door de PVV gesteund werd. Veldhuijzen kwam weg met de toezegging dat ze de inkomensgevolgen nog eens zou bekijken en moeilijke gevallen zou ontzien. Een week later stemde de Eerste Kamer in met het begrotingsakkoord en de bijbehorende fiscale en techische aanpassingen.

Campagne

De kiezer heeft het nakijken. De Kamer heeft via de achterdeur van het Begrotingsakkoord een maatregel naar voren gehaald die al buiten het mandaat van het kabinet-Rutte viel toen het nog niet demissionair was. En zonder dat daarvoor een noodzaak bestond. Dat verdient geen schoonheidsprijs, vooral omdat de maatregel inbreuk maakt op de rechten van duizenden ouderen, gehandicapten en psychiatrische patiënten. Er rest maar één mogelijkheid: scheiden van wonen en zorg moet een thema worden in de campagne voor #TK2012. De inzet: het besluit om scheiden van wonen en zorg eerder door te voeren is onverstandig en ondemocratisch. Het moet na 12 september zo snel mogelijk teruggedraaid worden. Met een amendement op de begroting 2013.