“Zijn enige constante is dat op zeker moment de tegels op de muur leken te gaan leven en dat hij ‘wolven op zich af zag komen'”, zo schrijft Mirjam Pool over het moment waarop er iets knapt in het hoofd van Ahmet O., de beruchte gijzelnemer van Almelo. Het is het begin van de gijzeling van wethouder Bert Kuiper en vier gemeenteambtenaren in het Stadhuis van Almelo, die gelukkig met een sisser afloopt. Pool maakte de gijzeling toevallig van nabij mee als tijdelijk ambtenaar bij de gemeente. Vanuit die unieke positie had ze toegang tot bronnen die voor anderen gesloten bleven, en kon ze het verhaal schrijven vanuit een uniek perspectief als insider én outsider. Dat doet ze met vaart en grote deskundigheid, en op een uiterst integere manier, door waar mogelijk bronnen te vermelden en haar eigen dilemma’s, twijfels en onvolledigheden te delen.

Minutieuze reconstructie

Het eerste deel van Procedures en pistolen is een beschrijving van de dag van de gijzeling. Pool maakt in een soort stream of consciousness met haar eigen belevenissen en emoties knap voelbaar hoe enerverend het is om tijdens een gijzelingsactie opgesloten te zijn in een gebouw, verstoken van informatie. Intussen geeft ze de lezer alle informatie die ze destijds zelf niet had in een minutieuze reconstructie van de actie, zonder dat ze zich verliest in details. Het levert een weergaloze pageturner op, die een schokkend beeld schetst van de chaos waarin grote calamiteiten als een gijzeling zich voltrekken en die goed duidelijk maakt hoe traumatisch een gijzelingsactie voor de betrokkenen is.

Framing

Pool vervolgt haar verhaal met een beschrijving en analyse van de nasleep van de gijzeling. Ze besteedt veel aandacht aan de beoordeling van de zaak door de media, de gemeente, het publiek en uiteindelijk ook door de rechtbank. Ze laat mooi zien hoe de beeldvorming over de gijzeling langzaam evolueert. Pool ontrafelt de mythe van een door de gemeente in het nauw gedreven ondernemer die uit wanhoop handelt. Ze is daarbij uiterst kritisch over de framing van de zaak door de media, vooral door Zembla en Pauw en Witteman. Maar ze pleit de gemeente Almelo niet vrij; integendeel. De gemeente krijgt er flink van langs, maar het is in dit boek niet ‘de bureaucratie’ die het gedaan heeft. Het waren veeleer de wat al te pragmatische bestuurders, die te druk bezig waren met hun grootse Masterplan om te zien wat er onder hun neus gebeurde.

Aanleiding

Dat blijkt ook uit het derde en laatste deel van Pistolen en procedures, een uitgebreide reconstructie van de oorzaken en aanleiding van de gijzeling. Door het perspectief van de dader en zijn familie en de gemeente Almelo te combineren, onderneemt Pool een poging om de gijzelingsactie van twee kanten te verklaren. Het levert een tragische whydunnit op: een opeenstapeling van overspannen ambitie, culturele miscommunicatie, wederzijds onbegrip en bestuurlijk falen, die uiteindelijk ernstig uit de hand loopt. Veel blijft daarbij onduidelijk, vooral aan de kant van Ahmet O. en zijn familie. Dat is misschien wel de belangrijkste les die uit deze geschiedenis te trekken valt: omdat perspectieven sterk verschillen, is niets wat het lijkt. Daarom is behoedzaamheid geboden als het gaat om macht en belangen.

Vervolg

Dit drieluik over een bizar en schokkend misdrijf is even persoonlijk als onafhankelijk, even gedegen als spannend. Pistolen en procedures rechtvaardigt een debat over de kwaliteit van het lokale bestuur in Nederland en de rol van de media als waakhond. Het incident van de gijzeling was uniek, maar Almelo staat niet op zichzelf. Megalomane Masterplannen zijn in vele gemeenten gesmeed, en ondernemers en burgers zijn vaker woedend over de willekeur en de ongenaakbaarheid van ‘de instanties’. Om die reden verdient deze kleine geschiedenis van bestuurlijk onvermogen, overhaaste mediaframing, multiculturele misverstanden en persoonlijke waanzin een breder publiek. Vertaling in het Turks en Engels en verfilming lijken me een logisch vervolg.

Mirjam Pool, Procedures en pistolen. Over een gijzeling, de overheid en het publiek. Amsterdam: Augustus, 2013. ISBN 9789045705378, als e-book verkrijgbaar voor € 19,99.

Jasper Klapwijk maakt zich zorgen over de kwaliteit van de lokale democratie en vindt dit boek verplicht leesvoer voor lokale bestuurders, journalisten, studenten politicologie, bestuurskunde en journalistiek.