Vandaag heeft FNV-voorzitter Ton Heerts in de hoorzitting over de invoering van de Participatiewet aangekondigd dat de vakbond voorlopig geen herkeuring van mensen in de WAJONG wil. Het lijkt alsof hij daarmee een bommetje legt onder het moeizaam tot stand gekomen Sociaal Akkoord. Terugkomen op gemaakte afspraken is niet netjes, zeker als er geen echte aanleiding voor is. Bovendien heeft het kabinet geen geld om de herkeuringen uit te stellen. Waarom onderhandelt Heerts ineens achteruit?

Campagne
Volgens mij heeft het veel te maken met de campagne voor de Gemeenteraadsverkiezingen, die inmiddels in alle hevigheid is losgebarsten. Rutte zat gisteren bij Buitenhof, Samsom in Nieuwsuur. Het politieke gevecht gaat niet alleen om de vraag of het kabinet de zomer haalt. Het gaat ook om verschuivingen binnen de overheid. De Participatiewet is een van de grote thema’s in de lokale politiek dit jaar. De vakbond onderhandelt achteruit om het Sociaal Akkoord aan te scherpen, maar vooral ook om ‘een stempel te drukken‘ op de decentralisatie van een deel van de sociale zekerheid.

Sociaal Akkoord
Wat was er ook weer afgesproken? In het Sociaal Akkoord staat dat er voor mensen met een WAJONG-uitkering een herkeuring komt, om vast te stellen of mensen gedeeltelijk kunnen werken. Deze mensen moeten met begeleiding en ondersteuning aan het werk. De werkgevers, ook de overheid, hebben beloofd dat er voor die mensen banen komen. Wie uit de WAJONG komt, heeft voorrang bij die banen. Wie echt niet kan werken, krijgt een bijstandsuitkering. Die ligt lager dan de WAJONG-uitkering en daarmee haalt het kabinet een flinke bezuiniging binnen.

Asociaal
De herkeuring lijkt op het eerste gezicht asociaal: mensen die niet kunnen toch laten werken en hun uitkering verlagen. Maar is dat wel zo? De WAJONG is jarenlang misbruikt door de gemeenten. Die wilden zo min mogelijk mensen in de bijstand hebben, nadat ze in 2004 verantwoordelijk waren geworden voor de uitvoering ervan. Dat kon door jongeren arbeidsongeschikt te laten verklaren. Die wilden dat wel, want ze kregen een hogere uitkering. Zo kwamen er veel meer mensen in de WAJONG dan nodig was. Die truuk kennen we nog van de WAO.

Gouden kooi
De WAJONG werkt, net als de WAO destijds, als een gouden kooi: mensen die eenmaal een WAJONG-uitkering hebben, komen heel moeilijk meer aan het werk. In 2012 gingen er ongeveer 7.200 van de 230.000 mensen met een WAJONG-uitkering aan het werk; in de jaren daarvoor lag dat aantal nog lager; al jaren komen er drie keer zo veel mensen met een WAJONG-uitkering bij als er uitstromen. Een WAJONG-uitkering heb je dus vaak voor je leven, en dat leven duurt nog erg lang als je jong bent. Goed dus dat de overheid daar wat aan doet, zou je zeggen.

Symbool
Maar de herkeuringen zijn vooral zo pijnlijk omdat ze een symbool zijn van de bezuinigingen op de verzorgingsstaat: kwetsbare mensen worden de arbeidsmarkt opgejaagd. De vakbonden en linkse partijen hebben dan ook hard oppositie gevoerd tegen de aanpak van de WAJONG toen die door het vorige kabinet aangekondigd werd. In het regeerakkoord met Rutte sprak Samsom daarom af dat er in de nieuwe Participatiewet geen herkeuringen zouden komen. Daar moest de PvdA op terugkomen met het Sociaal Akkoord. Staatssecretaris Klijnsma wilde die bittere pil te vergulden door niet iedereen opnieuw te keuren en door mensen niet direct in de Bijstand terecht te laten komen.

Baangarantie
Het is allemaal niet genoeg voor de FNV. Ze willen geen herkeuringen voordat er banen zijn waar de mensen met een WAJONG-uitkering heen kunnen. Maar waarom nu? De werkgevers en de overheid hebben niet aangegeven dat ze willen terugkomen op hun belofte om banen te scheppen. De beloofde banen zouden sowieso al later komen dan de herkeuringen: de werkgevers hebben nog tot 2026, terwijl de herkeuringen al in 2018 klaar moeten zijn. En de vooruitzichten voor de arbeidsmarkt waren begin 2013 ook niet erg florissant, dus de belofte van banen was al erg onzeker ten tijde van het Akkoord.

Bezuinigingen
Heerts brengt zijn eigen PvdA met deze actie in een lastig parket. De partij stevent af op een historische verkiezingsnederlaag, en dus moeten de sociaaldemocraten iets doen om zich staande te houden tegenover de SP en GroenLinks. Maar er is geen geld om de herkeuringen uit te stellen. De verlaging van de uitkeringen levert de komende jaren een bezuiniging van € 200 miljoen op, en die heeft het kabinet hard nodig. Wil de PvdA daar meer aan repareren dan de afgesproken € 100 miljoen, dan zullen ze snel iets anders moeten vinden om op te bezuinigen. En dat doet altijd weer iemand anders pijn.

Hoog spel
De vakbond speelt hoog spel: ze rijden de PvdA klem en ze zetten het Sociaal Akkoord op losse schroeven. De inzet is dan ook hoog: het gaat om de macht in de polder. Met het vertrek van mensen uit de WAJONG raken de bonden invloed kwijt. Ze overlegden altijd centraal met werkgevers en de rijksoverheid over de sociale zekerheid. Onder de nieuwe Participatiewet zijn ze voor veel voorzieningen aangewezen op de gemeenten. Dat zijn veel gesprekspartners, en ze krijgen veel bewegingsvrijheid. De herkeuringseis is volgens mij vooral een poging om aan de overheid het signaal af te geven dat de bond de decentralisatie niet zonder slag of stoot accepteert. De FNV doet weliswaar niet mee aan de verkiezingen, maar voert duidelijk wel campagne.

Jasper Klapwijk is voor scheiding van vakbond en staat. Deze tekst vormde de basis voor het gesproken commentaar in de uitzending van Dit is de dag op Radio 1, 13 januari 2014.