Het speelde maar een bescheiden rol in de campagne voor de gemeenteraadsverkiezingen, maar ineens was het dossier dat Samsom achtervolgt er weer in een interview met NU.nl: de strafbaarstelling van illegaal verblijf. De PvdA-leider deelde desgevraagd nog eens zijn standpunt in de kwestie mee. Het wetsvoorstel, een initiatief van VVD, hoeft niet van tafel.

Samsom heeft er met de VVD een deal over gemaakt: in ruil voor strafbaarstelling heeft de PvdA vermindering van detentie en het kinderpardon gekregen. Bovendien was het voorstel geheel uitgekleed. Wat rest is symboolpolitiek, een dode letter om de VVD terwille te zijn: ‘illegalen’ komen volgens Samsom niet in de cel, en mensen die hen helpen lopen geen risico. Dat is alles behalve het eerlijke verhaal: mensen die hier illegaal zijn komen namelijk wél in cel.

Detentie

De eerste halve waarheid is de bewering dat vermindering van detentie geruild is tegen strafbaarstelling. Dat geldt wel voor het kinderpardon, dat steeds expliciet genoemd is als uitruil tegen de eis van de VVD. Vermindering van detentie was geen wens van de PvdA, maar een voorstel van VVD-staatssecretaris Teeven zelf. Hij kreeg bij het Regeerakkoord een forse taakstelling op zijn begroting mee.

Die bezuiniging heeft hij deels ingevuld met het halveren van de capaciteit voor vreemdelingendetentie, door het aantal gedetineerden en de duur van de detentie terug te brengen. Een voorstel dat bij de PvdA uiteraard ook in goede aarde valt, maar niet bereikt werd door uitruil. Dat de halvering van detentie compensatie zou zijn voor strafbaarstelling, werd pas gezegd nadat de PvdA-achterban tegen strafbaarstelling in verzet kwam op het beruchte partijcongres in Leeuwarden.

Gevangenis

Ernstiger is de bewering dat illegalen niet in de cel komen als gevolg van strafbaarstelling van illegaal verblijf. Dat is namelijk wel het geval. Weliswaar zal illegaal verblijf geen misdrijf worden — ook dat was overigens geen overwinning van de PvdA op de VVD — maar ook een overtreding kan leiden tot celstraf. De straf op illegaal verblijf wordt immers een geldboete.

Die kunnen mensen die hier illegaal verblijven niet betalen. Ze hebben namelijk geen geld, omdat ze dat niet mogen verdienen: ze mogen hier niet werken. Als je je boete niet betaalt, veroordeelt de rechter je tot vervangende hechtenis: je gaat dan dus de cel in. Dat gebeurt in de praktijk nu ook al: mensen die hier illegaal verblijven worden regelmatig opgepakt, en als er boetes openstaan gaan ze inderdaad de cel in.

Quota

Nu zou het risico op celstraf natuurlijk erg laag kunnen zijn als mensen niet beboet worden. Dat wil Samsom ons graag laten geloven, maar dat is niet het geval. Samsom heeft zijn achterban onder andere beloofd dat de ‘illegalenquota’ van tafel gaan. Dat zijn doelstellingen voor het oppakken van mensen die hier illegaal verblijven.

Die doelstellingen zijn na een merkwaardige semantische discussie — de quota waren geen doelstelling, maar ‘een getal’ — niet van tafel gehaald door Teeven, maar gewoon blijven staan. Bovendien zijn de mogelijkheden voor opsporing onder verantwoordelijkheid van dit kabinet onlangs verruimd: de politie mag bij het vermoeden dat iemand hier illegaal verblijft zonder huiszoekingsbevel persoonlijke eigendommen doorzoeken.

Celstraf

Alles staat klaar voor de ‘klopjacht op illegalen’, die er volgens de PvdA nooit zou komen. Sterker nog: die is al begonnen. Mensen worden opgepakt na doktersbezoek of bij gezinslocaties en gaan de cel in. Strafbaarstelling zal dat alleen maar makkelijker maken; het gebeurt nu al regelmatig dat mensen die opgepakt worden in hechtenis worden genomen omdat er nog boetes openstaan.

De afname van de vreemdelingendetentie als gevolg van de bezuinigingen van Teeven wordt straks teniet gedaan door de vervangende hechtenis door strafbaarstelling van illegaal verblijf. En dat terwijl Samsom beweert dat er juist minder ‘illegalen’ in de cel zouden komen. Dat is geen eerlijk verhaal, dat is gewoon boerenbedrog.

Uitruil

En het allerergste is: het is helemaal nergens voor nodig. Samsom kan strafbaarstelling makkelijk van tafel krijgen: voor de VVD is het helemaal niet zo’n hard punt als de PvdA-leider doet voorkomen. Dat werd duidelijk dankzij Arie Slob, de leider van de Christenunie. Die maakt zich met SP en GroenLinks al een tijd hard voor de uitgeprocedeerde asielzoekers die op straat komen te staan na hun afwijzing.

Eind februari liet Slob, die het kabinet in de Eerste Kamer aan een meerderheid help, in een interview weten dat strafbaarstelling van tafel moest als de coalitie op zijn steun wilde blijven rekenen. Halbe Zijlstra reageerde daarop met de mededeling dat dit voor de VVD bespreekbaar was, maar niet gratis. Hoe hoog de prijs is, zei hij er niet bij, maar er wordt binnen de VVD verdeeld gedacht over deze maatregel.

Prestige?

Waarom geep Samsom niet direct de telefoon om dit te regelen? Principes kunnen het niet zijn, want hij ruilde strafbaarstelling zelf uit in het Regeerakkoord. Misschien is het een prestigekwestie. Omdat Samsom een uitspraak van het partijcongres over strafbaarstelling naast zich neer heeft gelegd, moet de deal met de VVD over strafbaarstelling wel heel belangrijk zijn.

Is dat niet het geval, dan heeft hij zijn achterban voor niets gebruskeerd. Zodra Zijlstra had laten weten dat strafbaarstelling onderhandelbaar is, werd er druk gespeculeerd over zijn politieke motieven en over de ‘hoofdprijs’ die de VVD zou vragen. Is het geen prestige, dan is er volgens mij maar één andere verklaring voor Samsoms halsstarrigheid mogelijk: hij houdt aan strafbaarstelling vast omdat hij er zelf voor is. Wie het weet, mag het zeggen.