“Mensen die aan de zorg van de overheid zijn toevertrouwd, moeten in goede handen zijn. Daar sta ik voor,” aldus staatssecretaris Teeven na de zelfmoord van Dolmatov. Een jaar later berooft nog een asielzoeker onder toezicht van de Nederlandse overheid zich van het leven: Gasparyan, een Armeen die uit Duitsland vluchtte om te ontkomen aan de spoken in zijn hoofd. Hij moest terug, vond de IND.

De IND ging daarom in beroep tegen een rechter die het uitzettingsbesluit niet goed onderbouwd vond. Maar van een nieuwe zitting is het niet meer gekomen. Een menselijk drama, maar misschien ook een symptoom van een rigide systeem dat levens eist. Teeven zal zich daar weer voor moeten verantwoorden in de Kamer. De vraag is of hij het vertrouwen houdt. Maar misschien moet hij het er niet nog een keer op aan laten komen.

Armeense asielzoeker

Er is nog niet veel bekend over de zaak Gasparyan; er zal eerst onderzoek moeten plaatsvinden voor Teeven meer informatie kan geven. Maar duidelijk is wel dat opnieuw een asielzoeker met psychische problemen een einde gemaakt heeft aan zijn leven, terwijl hij onder toezicht stond van de Nederlandse overheid. Gasparyan was begin dertig en leed aan ernstige wanen. Hij is vanuit Duitsland naar Nederland gevlucht.

In het asielbeleid is geregeld dat mensen asiel moeten aanvragen in het land waar ze voor het eerst Europa binnenkomen. Daarom wilde IND de man uitzetten naar Duitsland. Dat kon niet volgens zijn advocaat, die tegen het terugkeerbesluit in beroep ging omdat haar cliënt te ziek was. Ze kreeg gelijk van de rechter, maar IND ging tegen deze uitspraak in beroep. Voor deze besluiten van het IND is Teeven politiek verantwoordelijk.

Dolmatov

In de Nacht van Dolmatov kreeg Teeven nog het voordeel van de twijfel. SP, CDA, Partij voor de Dieren, D66, ChristenUnie en GroenLinks vonden dat hij moest aftreden. Twaalf dissidenten in de PvdA-fractie vonden dat ook, maar Samsom wist de fractie in het gareel te krijgen. De PvdA hield de staatssecretaris de hand boven het hoofd. Dat had Teeven geëist, en Rutte had duidelijk gemaakt dat hij die eis steunde.

Maar Teeven had ook beloofd dat hij het asiel- en terugkeerbeleid ‘humaner’ zou maken. Hij zegde een kwetsbaarheidsanalyse op alle stappen in het terugkeerproces toe, en maatregelen om te voorkomen dat asielzoekers in het systeem zonder menselijke toets de status ‘geen rechtmatig verblijf’ kunnen krijgen. Het heeft de zelfmoord van Gasparyan niet kunnen voorkomen.

Geduld

SP en GroenLinks willen nu direct een Kamerdebat en hebben hun oordeel al klaar. Dat lijkt wat te vroeg: CDA en PvdA willen eerst een gedegen onderzoek. Maar de Kamer zal minder geduld hebben met Teeven dan vorig jaar. De staatssecretaris heeft na de Nacht van Dolmatov dure beloften gedaan, maar nog niet veel waargemaakt. Wat wel gelukt is: het aantal mensen dat in detentie zit, is gedaald. Justitie zet minder mensen vast en ze zitten minder lang in detentie.

Maar de aard van de vreemdelingendetentie zelf lijkt nog niet verbeterd; het is nog steeds een gevangenis. De grensdetentie is nog niet afgeschaft: mensen die via Schiphol binnenkomen, worden nog steeds vastgezet; ook kleine kinderen. Ook weigert Teeven meer zorg te geven aan zieke asielzoekers. Hij weigert tot slot het beleid voor uitzetting van zieke uitgeprocedeerde asielzoekers te veranderen. Van dit laatste lijkt Gasparyan het slachtoffer geworden te zijn.

Incidenten

Al met al is de positie van Teeven er niet beter op geworden in de loop van het jaar. Hij zal zich weer verdedigen door te spreken van een tragisch en betreurenswaardig incident. Maar de incidenten stapelen zich op: er ontstond ophef over het ernstig zieke Georgische meisje Renata, dat door de IND ten onrechte uitgezet was naar Polen. Een Nigeriaan met zware psychiatrische klachten werd eind augustus vorig jaar Nederland uitgezet, zonder dat aan intern gestelde voorwaarden was voldaan.

Twee zieke asielzoekers die in hongerstaking waren, werden na twee mislukte pogingen uitgezet naar Guinee, en ook daarbij werden de regels met voeten getreden. Na deze zaken is het voor Teeven moeilijker geworden om structurele problemen in het terugkeerbeleid te ontkennen.

Politieke verhoudingen

Daar komt bij dat het asiel- en terugkeerdebat blijft slepen. PvdA en VVD hebben elkaar gevonden in de formule dat het asiel- en terugkeerbeleid streng maar rechtvaardig moet worden: wie meewerkt, krijgt meer ruimte, wie tegenwerkt, wordt harder aangepakt. Toch blijkt steeds weer dat de perspectieven op het asiel- en terugkeerbeleid moeilijk verenigbaar zijn. De PvdA moet zich na de historische nederlaag bij de Gemeenteraadsverkiezingen meer profileren. De strafbaarstelling van illegaal verblijf is al van tafel.

Maar daarmee is het asielbeleid nog niet humaner. Binnen de PvdA blijft de kwestie spelen; bovendien zal de partij zich in de aanloop naar de Europese verkiezingen van zijn beste kant willen laten zien als het gaat om mensenrechten. GroenLinks en de SP zullen de PvdA daartoe zeker uitdagen. Maar ook gedoogpartners CU en D66 zullen zich niet onbetuigd laten; het CDA, dat het verzoek om een Kamerdebat steunde, evenmin.

Positie

Ook als uit onderzoek blijkt dat de procedures correct gevolgd zijn, zal Teeven het moeilijk krijgen. Maar dat is niet de enige reden om af te treden. Als iemand onder toezicht van de overheid of door overheidsprocedures om het leven komt, kan een verantwoordelijk bewindspersoon ook een signaal geven. Dekker en Donner deden dat na het rapport over de Schipholbrand: hoewel ze niet direct verantwoordelijk waren, wilden ze tonen dat de overheid zichzelf sommige zaken zwaar aanrekent.

Teeven liet dat na in de nacht van Dolmatov, ondanks het uitdrukkelijke verzoek daartoe van de ChristenUnie. Donner en Dekker traden destijds ook af omdat een inhoudelijk debat over het beleid zou worden belemmerd als ze waren aangebleven. Dan had het debat zich toegespitst op hun positie in plaats van het onderwerp zelf. Juist om een goed debat te kunnen voeren over deze kwestie wordt het tijd dat Teeven zich op zijn positie beraadt.

Jasper Klapwijk maakt zich al een tijd druk over het asiel- en terugkeerbeleid in Nederland. Deze blogpost is een bewerking van het gesproken commentaar op Radio 1 bij Dit Is De Dag op 23 april 2014.