Nederland is een nieuwe politieke beweging rijker. Na hun vertrek uit de PvdA-fractie zijn Kuzu en Özturk vandaag voor zichzelf begonnen. Het is nog een beetje de vraag welke kant de beweging op gaat: wordt het een Turkse partij, een Partij van de Allochtonen, of een islamitische partij?

Resultaten uit het verleden bieden geen garantie voor de toekomst, maar als we op de geschiedenis moeten afgaan, ziet de toekomst van de groep Kuzu/Öztürk er niet zo rooskleurig uit. De politieke experimenten die tot nu toe gedaan zijn vanuit migrantengemeenschappen hebben nog weinig aansprekende resultaten opgeleverd.

Turkse partijen

In Nederland hebben al wel Turkse partijen meegedaan aan de verkiezingen, maar dat heeft nog niet tot succes geleid. Rotterdams Turks Belang haalde in 2014 geen zetel. In Arnhem zou een Turkse partij opgericht worden, maar dat is uiteindelijk Verenigd Arnhem geworden: een migrantenpartij die zich op alle Arnhemmers richt en die één raadszetel haalde.

Voor een succesvol experiment met een Turkse partij moeten naar België: in Heusden-Zolder splitste zich in 2012 een christendemocratische Turkse schepen af. Zijn partij haalde ten koste van CD&V een zetel in de Gemeenteraad, maar hij belandde in de oppositie omdat de Vlaams-nationalisten van NV-A de verkiezingen wonnen.

Islamitische partijen

Een nationale islamitische partij is eerder opgericht in 2007 door ex-Fortuynist Henny Kreeft. Maar zijn Nederlandse Moslimpartij deed alleen mee aan lokale verkiezingen. Deelname aan de Tweede Kamerverkiezingen in 2010 en 2012 lukte niet. Je moet veel organisatietalent, geld en mensen hebben om daarin te slagen.

Lokaal hadden islamitische partijen recent wel succes: in Rotterdam Nida dat met twee zetels in de raad kwam; in Den Haag zowel de Islam Democraten van Hasan Kucuk als de islamistische Partij van de Eenheid met één zetel. De PvdE, de partij van de bekeerde PVV-politicus Arnoud van Doorn, heeft de ambitie om nationaal te gaan.

Islamitische kiezers

Die aspiraties zijn mooi, maar een landelijke moslimpartij heeft niet zo veel kansen. Er zijn in Nederland ruim achthonderdduizend moslims, maar hun aantal neemt af. Zo’n zeshonderdduizend islamitische inwoners zijn ouder dan achttien jaar, maar niet iedereen mag stemmen: er zijn ongeveer een half miljoen islamitische kiesgerechtigden.

Maar die moslims gaan lang niet allemaal stemmen. Uit het Nationaal Kiezersonderzoek blijkt bovendien dat maar weinig kiezers zichzelf als islamitisch zien: minder dan een derde van de niet-westers allochtone kiezers rekent zichzelf tot de islam. Daarmee is er een electorale basis van ruim twee zetels.

Turks electoraat

Een Turkse partij heeft een nog kleiner bereik. Er zijn in Nederland 288.000 inwoners van Turkse afkomst boven de 18 jaar oud. Maar maar niet iedereen heeft een Nederlands paspoort of mag stemmen: je kunt uitgaan van ongeveer 200.000 kiesgerechtigden. Dat is drie zetels, maar ook hier geldt: niet alle Turkse Nederlanders gaan stemmen.

De opkomst is onder Turken de laatste jaren zelfs gedaald; ongeveer twee derde van de Turkse Nederlanders  neemt de moeite om naar de stembus te gaan. Dat betekent maximaal twee zetels als alle Turkse Nederlanders op de nieuwe partij zouden gaan stemmen. Maar dat gaat niet gebeuren.

Programma

Turkse herkomst zegt vooral iets over diversiteit: dé Turkse Nederlander bestaat niet. Er bestaan grote etnische verschillen, met name tussen Koerden en Turken, die ook politiek relevant zijn: de Koerden hebben ook in Nederland hun eigen organisaties en politieke bewegingen, zoals de PKK.

Ook religieuze verschillen zijn groot: de meeste Turken zijn moslim, in meerderheid soenniet, maar één op de vijf Turkse Nederlanders is aleviet. Er zijn ook relatief veel Syrisch-orthodoxe christenen van Turkse herkomst in Nederland. Veel Turken zijn bovendien niet gelovig, of wel nominaal moslim, maar niet praktiserend.

Politieke verschillen
Maar relevanter dan religieuze verschillen is de grote politieke verdeeldheid onder de Turkse Nederlanders: de seculiere kemalisten van de CHP, een zusterpartij van de PvdA, staan lijnrecht tegenover islamisten die de AK-Partij steunen. Die politieke verdeeldheid was ook te zien in PvdA-fractie: Keklik Yücel en Yasemin Çegerek, van seculiere Turkse komaf, steunden Asschers maatregelen tegen sociaal-religieuze organisaties, terwijl Öztürk en Kuzu grote bezwaren hadden.

Ook etnische verdeeldheid leidt tot politieke verschillen: Koerden kijken zowel met wantrouwen naar Turkse islamisten als naar Turkse seculiere nationalisten en sociaal-democraten. Hoe moeten die groepen ooit op één partijlijn komen?

Islamitisch programma

Een Islamitische partij heeft hetzelfde probleem. Nederlandse moslims zijn als groep nog veel diverser dan Turkse Nederlanders. Er zijn twee grote nationale groepen: Turken en Marokkanen, maar er zijn ook veel moslims afkomstig uit Somalië, Indonesië en Pakistan. Die groepen hebben allemaal weinig overeenkomsten met elkaar en zijn ook weer onderling verdeeld.

Bovendien is er grote religieuze verdeeldheid binnen de islam: tussen soennieten, sji’ieten en alawieten, maar ook ahmadieten en een paar ibadieten. Binnen en tussen die gemeenschappen bestaan dan ook nog grote politiek relevante verschillen, bijvoorbeeld tussen nationalisten en islamisten.

Relevantie

Moslims zijn dan ook zeer verdeeld over de politieke relevantie van hun geloof. Nederlandse moslims zijn eerder vergelijkbaar met katholieken en hervormden dan met gereformeerden: de helft van de moslims vindt religie niet van groot belang voor de politiek. Ook over culturele en morele thema’s denken islamitische kiezers heel verschillend.

Zo zijn veel moslims bijvoorbeeld voor een harde lijn op het terrein van integratie en immigratie, heel anders dan Kuzu en Öztürk voorstaan. Alleen op het punt van islamitische scholen onderscheiden moslims zich echt van andere groepen: vrijwel alle islamitische kiezers vinden dat islamitisch onderwijs toegestaan of bevorderd moet worden.

Autonomie

Kuzu en Öztürk lijken geen Turkse partij te willen, en dat is verstandig. Lokaal zou een Turkse lijst misschien een zetel kunnen krijgen, zoals in Heusden-Zolder, maar voor een nationale partij is het electoraat te klein, te verdeeld en te verspreid. Minderheidspartijen op basis van nationaliteit slagen doorgaans alleen bij regionale bewegingen die meer autonomie willen, zoals de SNP in Schotland of de FNP in Fryslân.

Die wens bestaat niet onder Turkse Nederlanders: wie zich hier niet thuisvoelt, gaat terug. Dat gebeurt overigens al in ruime mate: er vertrekken meer Turkse emigranten uit Nederland dan er immigranten binnenkomen. Voor een partij die zich richt op rechten van Turkse Nederlanders in Nederland zal daarom weinig animo zijn.

Migranten

Een andere mogelijkheid voor de groep Kuzu/Öztürk is ontwikkeling tot een migrantenpartij, gebaseerd op het losweken van ontevreden allochtone kiezers uit de grote partijen. Dat levert een kiezerspotentieel van zes tot acht zetels op. Dit lijkt electoraal de aantrekkelijkste optie.

Maar er zijn weinig bindende programmapunten en belangen voor allochtonen, terwijl electorale concurrenten als de SP, CDA, VVD en natuurlijk de PvdA zich ook op Turkse, Marokkaanse, Surinaamse en Antilliaanse Nederlanders richten. Die hebben hun eigen belang en stemmen daar ook naar, vaak op een kandidaat uit de eigen gemeenschap. Eerdere migrantenpartijen, zoals de PAN en de VIP zijn dan ook mislukt.

Partij van de Eenheid?

Een islamitische partij is de meest kansrijke optie voor Kuzu en Öztürk, maar ook daarmee zouden ze niet meer dan één of twee zetels halen. Er is een gedeeld cultureel belang voor een deel van de Nederlandse moslims: islamitisch onderwijs, vrijheid van godsdienst, zuilorganisaties zoals de NMO en verzet tegen islamofobie.

Er is een lokale basis in Rotterdam en Den Haag die uitgebouwd kan worden en waar nationale aspiraties bestaan. Maar zoals elke religieuze gemeenschap hebben ook moslims problemen met tegengestelde politieke en sociale belangen, en dus met interne conflicten.

Succes

Met een moslimpartij zouden Öztürk en Kuzu kans hebben als ze zich diametraal tegenover Wilders positioneren. Dat is ironisch: juist de PVV is een van de weinige succesvolle afsplitsingen die het volhoudt in de Kamer. Wilders is ook klein begonnen, in een aantal gemeenten en met een heel beperkt programma.

Als Kuzu en Öztürk slim zijn, leren ze van die ervaring. Maar de vijver waarin ze vissen is veel kleiner. Meer dan een positie als een soort islamitische SGP zit er, ook op lange termijn, niet in. De vraag is of ze voldoende politiek talent hebben om dat te bereiken en van daaruit invloed uit te oefenen.

Jasper Klapwijk stapte ook uit de PvdA, maar heeft geen ambities om een politieke beweging te beginnen. Deze analyse is een uitgebreide versie van het gesproken commentaar in het EO-programma Dit Is De Dag op Radio 1 op 18 november 2014.