Het plan had het initiatief bij Wilders weg moeten halen en de VVD weer aan de bal moeten brengen in de steeds hoger oplopende politieke discussie over immigratie en asiel. En het had Halbe Zijlstra terug moeten brengen in de race om het partijleiderschap dat hij ambieert.
Maar door de gebrekkige communicatievaardigheden van de fractievoorzitter ging de discussie binnen een dag over steeds plastischer chirurgie en kon het idee van de VVD om het aantal asielzoekers in Nederland terug te brengen zonder verdere omhaal in de Haagse prullenbak. Rutte regisseerde snel een coalitieakkoord en Zijlstra was veroordeeld tot het herhalen van het afgesproken mantra over een ‘sober en rechtvaardig’ opvangbeleid. Maar wat wilde de VVD-fractieleider nu eigenlijk?
Plan
Grenzen aan de opvang begint met de vaststelling dat er zeer veel asielzoekers naar Nederland komen. Het aantal van 12.800 dat de VVD daarbij noemt, klopt overigens niet: door achterstanden zijn er veel mensen die nog geen aanvraag hebben kunnen indienen. Volgens de IND zijn er in augustus 5.358 eerste asielaanvragen ingediend en in september 6.440. Of dat zeer veel is, hangt van je norm af. De stijgende instroom heeft volgens de VVD twee oorzaken: Duitsland en andere Europese landen laten asielzoekers door en Nederland heeft aantrekkelijke sociale voorzieningen, waar vluchtelingen op afkomen.
Of Duitsland onder de Dublin-akkoorden vluchtelingen tegen moet en kan houden, en of sociale voorzieningen een aanzuigende werking hebben, is zeer de vraag. Maar de analyse is ook nog niet de helft van het verhaal: geen woord over de situatie in Eritrea, Somalië, Irak en Syrië, en geen woord over de barre levensomstandigheden van vluchtelingen in de ‘eigen regio’. Bovendien schakelt het plan na de analyse direct over naar de stelling dat de VVD wil voorkomen dat economische vluchtelingen naar Nederland komen. Daar gaat de suggestie van uit dat de nieuwe asielzoekers niet vluchten voor geweld of vervolging, maar om economische redenen vertrokken zijn.
Doel
De VVD snijdt zichzelf daarmee direct in de vingers. Het plan stelt dat door minder vluchtelingen naar Nederland te laten komen sociale spanningen voorkomen worden. Maar wakkert de VVD de sociale spanningen niet juist aan door steeds te benadrukken dat mensen die hierheen komen economische vluchtelingen of gelukzoekers zijn? Daarnaast zegt de partij dat ze de sociale voorzieningen willen beschermen door asielzoekers te weren. Dat is op zichzelf een begrijpelijke redenering: als meer mensen gebruik maken van die voorzieningen, zonder dat er meer mensen bijdragen, zullen de mensen die al bijdragen meer moeten betalen.
Maar nog afgezien van de vraag of Nederlanders niet bereid zijn tot een hogere bijdrage: sinds wanneer wil de VVD de verzorgingsstaat beschermen? Was het niet juist Halbe Zijlstra die de verzorgingsstaat ‘onhoudbaar’ vond en opriep tot een ‘herziening’? Ik wil de motieven van de VVD niet direct in twijfel trekken, maar enige uitleg over de koerswijziging achter het voorstel had niet misstaan.
Wensdromen
De VVD stelt voor om de voorzieningen voor vluchtelingen drastisch terug te schroeven. Daardoor wordt Nederland volgens de VVD onaantrekkelijker voor mensen die hierheen willen reizen, en zullen er vooral minder economische vluchtelingen binnenkomen. Daarnaast zullen Europese landen het voorbeeld van Nederland volgen, waardoor er een rem op migratie naar Europa ontstaat. De gedachte achter deze race to the bottom is dat gelukszoekers een rendementsafweging maken: als het weinig oplevert, kan ik beter niet investeren in een reis naar Europa.
Ook daar kun je vragen bij stellen: maken migranten wel zo’n rendementsafweging, doen ze dat op basis van reële verwachtingen en correcte informatie over Nederland, en valt een rendementsafweging over vluchten niet altijd positief uit als je in barre omstandigheden in oorlogsgebieden of buurlanden moet zien te overleven? En waarom moeten echte vluchtelingen eigenlijk lijden onder het feit dat anderen hun geluk hier willen zoeken?
Maatregelen
De kern van het VVD-voorstel bestaat uit twee maatregelen: versobering van de voorzieningen, en strengere regels voor verblijf. In de eerste plaats wil de VVD mensen die asiel hebben gekregen alleen recht geven op basisopvang: minder gezondheidszorg, geen zelfstandige woning en minder inkomen. De vraag is of dit voorstel zo effectief en haalbaar is als de VVD beweert. Nederland is gebonden aan het Vluchtelingenverdrag, waarvan artikel 23 luidt:
De Verdragsluitende Staten zullen de rechtmatig op hun grondgebied verblijvende vluchtelingen, wat de ondersteuning en bijstand van overheidswege ter voorziening in het levensonderhoud betreft, op dezelfde wijze als hun onderdanen behandelen
Voor de duidelijkheid: de VVD noemt ze steevast ‘asielzoekers’, maar mensen met een tijdelijke verblijfsvergunning zijn vluchtelingen die rechtmatig in Nederland zijn. De VVD wil deze mensen dus anders behandelen dan Nederlanders, maar voor opzegging van het Vluchtelingenverdrag, zoals Wilders doet, pleiten ze niet. Verder is het de vraag of het louter verstrekken van basisvoorzieningen — onzelfstandige woonruimte, leefgeld en acute zorg — mensen daadwerkelijk van een reis naar Nederland zal afhouden. Ze hebben immers in het land van herkomst veel minder.
Verblijf
Het tweede voorstel, verkorting van de verblijfsduur, is wel haalbaar, maar lijkt nog minder effectief. Een verblijfsvergunning heeft in principe al een geldigheidsduur van een jaar, en kan telkens met een jaar worden verlengd. In de praktijk wordt vaak na een jaar een verblijfsvergunning voor vijf jaar verleend, en na vijf jaar permanent verblijf. De VVD stelt nu voor om het maximum voor tijdelijk verblijf terug te brengen naar een jaar, en pas na zeven jaar permanent verblijf mogelijk te maken.
Als de VVD de kosten van opvang te hoog vindt, kunnen ze zich een hoop administratieve rompslomp besparen. Gezien de situatie in Syrië, Irak, Eritrea en Somalië zal een groot aantal vluchtelingen zeven keer een tijdelijke verblijfsvergunning krijgen, en daarna alsnog permanent verblijf. En ook hier geldt: weerhoudt dit voorstel mensen ervan naar Nederland te komen? De toekomstkansen in Nederland zullen voor veel mensen gezien de alternatieven in Syrië, Irak, Eritrea, Somalië of buurlanden groot genoeg blijven om asiel aan te vragen, al is het maar voor een jaar.
Nederlanders
Het voorstel van de VVD lijkt er niet zozeer op gericht om mensen buiten Nederland te houden, maar meer om het asielrecht in te perken. Dat doet de partij door het oude voorstel van Malik Azmani voor ‘opvang in de regio’ op te warmen. De VVD claimt ten onrechte dat Europa dit voorstel heeft overgenomen, en stelt vervolgens dat bij het vestigen van veilige havens in het land van herkomst of buurlanden het recht tijdelijk verblijf komt te vervallen.
Nu heeft Nederland geen al te best track record als het gaat om safe havens, maar zelfs als het deze keer wel zou lukken, is het de vraag of je iemand die hier al asiel heeft gekregen terug kunt sturen naar een ander land dan het land van herkomst. Daar moet dat andere land dan wel mee instemmen. Als je dat niet regelt, en je trekt de verblijfsvergunning toch in, dan creëer je opnieuw een grote groep vluchtelingen die hier illegaal verblijft en geen kant op kan.
Ideologie
De VVD schuift met dit voorstel verder op naar het PVV-standpunt: vluchtelingen hebben hier niets te zoeken; ook geen asiel. Dat is uit electorale overwegingen begrijpelijk. Wilders domineert het politieke debat op de thema’s immigratie, integratie en islam, en de discussie gaat vooral daarover. De peilingen lijken zijn gelijk te bewijzen. Zijlstra laat zich daardoor in de hoek duwen en verwacht zich met ideologische voorstellen terug te kunnen vechten. Maar hij geeft Wilders daarmee juist gelijk en maakt hem dus groter.
De VVD neemt intussen afstand van de eigen liberale uitgangspunten — niemand legt uit wat er rechtvaardig is aan de ongelijke behandeling die volgt uit de voorgestelde versobering — en van coalitiepartner PvdA. Rutte moest tonen dat hij de teugels stevig in handen heeft en zette zijn coalitiepartner onder druk om snel tot een compromis te komen. De politieke spanningen heeft Zijlstra met dit voorstel in ieder geval niet verminderd.
kantelingen 
Dag Jasper, prettig feitelijk commentaar op alle getallen die er geroepen worden. Van mij mag iedereen een mening hebben, maar ik word er behoorlijk misselijk van dat de publieke opinie telkens bespeeld wordt met een bewuste verdraaiing van de feiten en de getallen. Nu weet ik ook wel dat getallen verre van objectief zijn, maar 12.800 roepen terwijl het om een kleine 6000 mensen gaat, is gewoon liegen. Ondertussen maak ik mij veel zorgen om dit plan. Ik kan me nog voorstellen dat je moet improviseren om een acuut woningprobleem op te lossen. Als je moet kiezen tussen een sporthal en een containerwoning, denk ik dat de meeste mensen het wel weten. Maar dat je de zorg inkrimpt voor mensen die zoveel hebben meegemaakt, is misdadig.
Ik heb ongeveer 100 Syrische vluchtelingen in mijn huisartsenpraktijk. Zij komen niet vragen om een borstvergroting of IVF, wel om goede anticonceptie en om goede zorg voor hun gehandicapte kind, zorg voor een cardiologische aandoening. reuma, diabetes; vluchtelingen hebben soms chronische aandoeningen, maar hebben in het kamp en onderweg op de vlucht geen beschikking gehad over medicijnen. Daarmee doen ze, zeker in het begin, een grotere aanslag op de zorg, dan gemiddeld. Een consult duurt twee keer zo lang als je elkaar niet begrijpt. Soms moet ik een diagnose opnieuw laten stellen, omdat ik niet zeker weet of mijn patient en ik hetzelfde bedoelen. Ik moet er energie in steken om duidelijk te maken dat aandoeningen in Nederland anders behandeld worden.
Op dit moment zijn er nog opvallend weinig vragen op het psychologische vlak, maar dat gaat zeker komen. We maken mensen kapot, als we vinden dat ze de eerste zeven jaar niet geholpen mogen worden met hun traumaverwerking.
In het plan van Zijlstra mogen artsen alleen ‘medisch noodzakelijke zorg’ leveren. Nu lever ik toch al vrijwel alleen medisch noodzakelijke zorg, want zorg die niet medisch noodzakelijk is, zit niet meer in pakket en staat me bovendien tegen. Ik ben alleen bang dat de overheid gaat bepalen wat ‘medisch noodzakelijk’ is en dat daar een definitie uit komt die gelijk staat met zorg voor illegalen. Dan zijn vluchtelingen de komende zeven jaar vrijwel volledig uitgesloten van zorg.
Ik hoop van harte dat de tweede kamer beschaving genoeg heeft, om dit plan subiet van tafel te vegen.