Minister Klijnsma stuurde de Tweede Kamer vorige week een brief over het aflossen van hypotheken met pensioengeld. Kort samengevat: de minister had zich eerder positief uitgelaten over de mogelijkheid om je woning af te betalen vanuit je pensioen, maar inmiddels is het enthousiasme wat bekoeld.

Er zitten te veel juridische haken en ogen aan het gebruik van pensioen voor hypotheken, vooral op het gebied van leeftijdsdiscriminatie, vindt de minster. Dat is een bizarre uitkomst: de doorsneepremie die het kabinet zelf wil afschaffen, gebruikt de minister nu juist als argument tegen verandering van dat stelsel.

Voorstel

Het was een idee van de reformatorische vakbond RMU: investeer pensioen in hypotheek. Op het eerste gezicht hebben die twee weinig met elkaar te maken. Maar wonen en pensioen zijn wel degelijk verbonden: je bouwt zowel in je pensioenfonds als in je woning vermogen op. Veel mensen sparen daardoor per saldo teveel voor hun oude dag, terwijl ze wel een hoge hypotheekschuld hebben.

Je kunt pensioen op drie manieren gebruiken om die schuld te verlagen. Je kunt minder premie storten, zodat je minder pensioen opbouwt. Het geld dat je uitspaart, kun je gebruiken om je huis af te lossen. Je kunt ook opgebouwd pensioenvermogen gebruiken om je hypotheek te verlagen: afkoop. Het kabinet verkende deze twee mogelijkheden. Tot slot kun je op het moment van pensionering een deel van je pensioen gebruiken om je huis af te lossen en genoegen nemen met een lagere uitkering.

Oplossing

Aanvankelijk kreeg het RMU-plan in Den Haag een warm onthaal: het werd gezien als een oplossing voor een van de economische probleem waarmee Nederland kampt. Na de bankencrisis van 2008 volgde een diepe balansrecessie. Nederlandse huishoudens hebben veel schulden als gevolg van ruime hypotheekverstrekking. Aan de andere kant hebben we in Nederland veel vermogen in onze pensioenfondsen. Je kunt het economische risico verlagen door de balans te verkorten: schuld aflossen met vermogen.

ChristenUnie en SGP, beide met de RMU verwant, hadden in hun programma voor de Kamerverkiezingen van 2012 al een voorstel voor investeren van pensioen in hypotheekaflossing opgenomen. Ze namen het ook mee in het Pensioenakkoord dat ze eind 2013 met D66 en de coalitiepartners VVD en PvdA sloten. Het kabinet beloofde onderzoek te doen naar pensioen en hypotheken, en breidde dat in de loop van 2014 nog uit op verzoek van de constructieve oppositie.

Mag dat?

Een deel van je salaris gebruiken om je hypotheek af te lossen in plaats van pensioenpremie betalen is in principe mogelijk. Je pensioen is een contract met je werkgever, en dat kun je wijzigen. Je kunt daarbij afspreken dat je minder premie betaalt en dus minder pensioen opbouwt. Maar je kunt je contract niet wijzigen als je pensioen wettelijk geregeld is via een verplicht bedrijfstakpensioenfonds of in een CAO.

Pensioen dat je al hebt opgebouwd gebruiken voor aflossing is nog lastiger. Je koopt dan pensioen af. Omdat je over opgebouwd pensioen pas belasting betaalt als je met pensioen bent, ziet de fiscus een tussentijdse uitkering als inkomen. Je moet dus eerst afrekenen met de belastingdienst voor je je woning kunt afbetalen met je pensioen; dat kost bij een uitkering ineens veel meer dan bij een periodieke uitkering.

Leeftijd

De verkenning van het kabinet, in feite niet meer dan een aantal gesprekken met experts en belanghebbenden, concludeert dat pensioen investeren in hypotheekaflossing wel werkt, maar dat het juridisch waarschijnlijk niet kan. Omdat jongeren bij uitkering van pensioenaanspraken of premiekorting minder geld zouden krijgen dan ouderen, is er sprake van ongelijkheid, en dat is verboden volgens Europese regels.

Dat jongeren bij premiekorting of afkoop van pensioen minder geld krijgen dan ouderen, heeft te maken met de manier waarop het pensioenstelsel werkt. Jongeren leggen even veel premie in als ouderen, maar hebben een veel langere periode om pensioen op te bouwen. Ze betalen in feite meer premie dan strikt noodzakelijk is voor hun eigen pensioenvoorziening. Wat ze teveel betalen, wordt gebruikt om de tekorten van ouderen aan te vullen.

Keuzevrijheid

Het kabinet doet nog geen definitieve uitspraak over de mogelijkheid om hypotheek af te lossen met pensioengeld, maar deze tussenuitkomst is opmerkelijk. Het kabinet sprak deze zomer in de Hoofdlijnennota voor het nieuwe pensioenstelsel al uit dat de doorsneesystematiek moet verdwijnen, omdat het onduidelijk maakt hoeveel pensioen je individueel nu precies opbouwt, en omdat het keuzevrijheid en flexibiliteit in de weg staat.

Diezelfde doorsneesystematiek vormt volgens het kabinet nu juist een belemmering voor meer keuzevrijheid. Zo wordt het wel erg lastig om iets te veranderen aan het pensioenstelsel. Natuurlijk zijn we nog niet zo ver, en moet de overgang langzaam en zorgvuldig verlopen, maar het kabinet had toch op zijn minst kunnen toetsen hoe hypotheekaflossing met pensioen kan werken in een overgangssituatie van doorsneesystematiek naar individuele opbouw.

Effect

Misschien is er een andere reden waarom het enthousiasme over pensioen in hypotheken wat is bekoeld: het heeft weinig effect. De mensen die er het meeste behoefte aan hebben, zijn jongeren. Zij hebben de hoogste hypotheekschulden en dus de grootste behoefte om af te betalen. Maar ze hebben ook het minste pensioen opgebouwd; vaak te weinig voor een substantiële aflossing. Bovendien is het duur en risicovol: beleggen in een pensioenfonds levert op lange termijn meer op dan geld in je huis steken.

Wat wel werkt, en zonder de juridische belemmering van de doorsneesystematiek kan: mensen bij pensionering een deel van hun opgebouwde pensioen laten gebruiken om hypotheken af te lossen. Nu zullen nog niet veel mensen daar gebruik van maken. Veel ouderen hebben hun huis al afgelost en als dat niet zo is, levert aflossing een fiscaal nadeel op: hypotheekrente kun je immers aftrekken van de belasting.

Vervolg

Maar ook dat verandert: steeds minder ouderen betalen hun huis volledig af, en de hypotheekrenteaftrek verdwijnt. Bovendien kunnen mensen die met pensioen gaan ook helpen bij het verlagen van hypotheekschuld van hun kinderen, bijvoorbeeld via de belastingvrije schenking tot een ton die de overheid faciliteert. Misschien is het faciliteren van ruimere mogelijkheden voor pensioenuitkering ineens iets voor een volgend, wat grondiger en creatiever onderzoek van het kabinet.