Op de laatste vergaderdag van de Tweede Kamer komen wel vaker bedrijfsongevallen voor, en ook dit jaar was het raak. Een meerderheid van VVD, PVV, CDA en SP nam een motie van Barbara Visser om lokale milieuzones voor personenauto’s te verbieden aan. Aanleiding vormen de milieuzones in Utrecht, die al bestaat, en in Rotterdam, die op 1 januari 2016 van kracht wordt.
Het lijkt erop dat de VVD het gewoon nog een keer probeert: lokale oppositie tegen de milieuzone in Utrecht faalde, en de rechter heeft uitgesproken dat de milieuzone mag blijven. Verantwoordelijk minister Schultz gooide de motie dan ook in de prullenbak: gemeenten mogen dit zelf besluiten, en het Rijk bemoeit zich er niet mee.
Milieuzone
Ik woon zelf in een milieuzone: in Amsterdam was de luchtkwaliteit binnen de ring A10 zo slecht, dat er sinds 2008 geen oudere, vervuilende vrachtauto’s meer mogen rijden. Deze milieuzone wordt in 2017 naar verwachting uitgebreid: dan mogen bestelwagens ouder dan 2001 de stad niet meer in. Personenauto’s mogen overigens wel gewoon de ring binnen.
Ik vind de gemeente het aangewezen orgaan om zulke maatregelen te nemen. Luchtvervuiling was en is een thema in de lokale politiek in Amsterdam; het is ook inzet geweest van de verkiezingen voor de Stadsdeelraad. Ik heb mijn stemgedrag erdoor laten bepalen, en ik heb verschillende malen over dit onderwerp gesproken met lokale politici. Kamerleden of bewindslieden heb ik er zelden of nooit over gehoord.
Reactie
De reactie van minister Schulz lijkt me dan ook correct. Als gemeenten een besluit nemen, doorkruis je dat niet zo maar als Rijk. We hebben in Nederland machtenscheiding. Die geldt niet alleen verticaal, tussen wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht, maar ook horizontaal, tussen de verschillende bestuurslagen.
Waterschappen, gemeenten, provincies en het Rijk hebben hun eigen taak en ze bemoeien zich niet met elkaars besluiten. Daarbij is er natuurlijk wel discussie over de taakafbakening; je houdt altijd een grijs gebied en gedeelde verantwoordelijkheden. Maar een gemeentelijke maatregel met een verbod proberen terug te draaien hoort daar niet bij.
Trend
De poging van de VVD om de minister te laten ingrijpen gaat ook in tegen de bestuurlijke trend. De bestuurslagen bakenen hun taken duidelijker af en leggen de taakverdeling en onderlinge afspraken vast in Bestuursakkoorden. Een recent voorbeeld daarvan is de opvang van asielzoekers: het Rijk is daar verantwoordelijk voor, maar maakt afspraken met de gemeenten.
Bovendien decentraliseert de overheid. Werk en inkomen zijn steeds meer de verantwoordelijkheid van de gemeente. Sinds begin dit jaar is ook een deel van de zorgtaken aan de gemeenten overgedragen. De Provincie heeft zich geheel teruggetrokken uit het sociale domein. Het Rijk blijft deels verantwoordelijk. Nationale politici hebben daardoor wat meer moeite met terugtreden, en burgers verwachten ook meer van Den Haag.
Inmenging
Bemoeienis van Den Haag met de gemeenten werkt in de praktijk vaak ook niet. Dat geldt bijvoorbeeld voor de opvang van afgewezen asielzoekers, die recent ook in het nieuws was. De gemeenten hebben eerder een akkoord gesloten over opvang van afgewezen asielzoekers op zes plaatsen in Nederland. De gemeenten willen dat aantal uitbreiden, omdat ze geconfronteerd worden met de asielzoekers die het Rijk klinkert.
Het asielbeleid van het Rijk is namelijk niet sluitend. In 2007 sloten de gemeenten een Bestuursakkoord: het Rijk zou de asielprocedure verbeteren en afgewezen asielzoekers laten terugkeren. Maar dat laatste lukt niet: er komen jaarlijks duizenden afgewezen asielzoekers op straat te staan. De gemeenten vangen ze op, maar dat mag niet van het Rijk; de VVD wil gemeenten die toch opvangen zelfs beboeten.
Afspraken
Rond de milieuzones is iets soortgelijks aan de hand. Schone lucht is ook een nationale zaak: in Europees verband zijn afspraken gemaakt om de uitstoot van gevaarlijke stoffen als stikstof en fijnstof te verminderen. Sommige gemeenten doen daar iets aan door milieuzones in te stellen. De Kamermeerderheid die daar een eind aan wil maken slaat de gemeenten daarmee in feite een middel om nationale doelen op het gebied van luchtvervuiling te halen uit handen.
Voorwaarde is natuurlijk wel dat een maatregel als de milieuzone effectief is. De VVD stelt dat terecht als voorwaarde, en de rechter heeft dan ook onderzoek gelast naar de resultaten. Maar er is hoop: het verbod op vervuilend vrachtverkeer lijkt te helpen. Het scheelt niet veel, maar wel wat, en alle kleine beetjes helpen. Blijft tot slot nog de vraag of milieuzones niet teveel negatieve neveneffecten hebben.
Boze burgers
Daar wringt te schoen: de belangrijkste reden om milieuzones voor personenauto’s te willen verbieden lijkt de stem van petrolheads met vintage Landrovers. Telegraaf-columnist Rob Hoogland reed demonstratief Utrecht binnen met een walmende diesel om een proefproces uit te lokken. De KNAC procedeerde zelf tegen de milieuzones en verwelkomde de steun van de Tweede Kamer dan ook met gejuich.
Tegenover de dieselrijders staan burgers die graag schone lucht willen in hun stad. Dat leidt onherroepelijk tot een belangenconflict, en dat is op zichzelf niet nieuw. Maar als Den Haag taken decentraliseert en zich terugtrekt uit de gemeente, is de arena voor het uitvechten van dit soort conflicten niet langer de Tweede Kamer. Dat is dan de gemeenteraad, of het maatschappelijke debat tussen burgers zelf.
Confrontatie
Aan rechtstreekse confrontatie tussen burgers met verschillende belangen kleeft een zeker risico: het kan uit de hand lopen. Dat gebeurde recent rond de vestiging van asielzoekerscentra in gemeenten. Sommigen verwelkomen vluchtelingen, anderen willen geen buitenlanders in het dorp, de meesten willen wel wat, maar niet teveel asielzoekers opvangen. Ook in dit geval maken Haagse interventies het er niet beter op.
Als Den Haag decentraliseert, komt er meer ruimte voor burgerinitiatief, maar ook voor burgerverzet. Dat is wennen in een politieke cultuur die gericht is op consensus. Schikkende en plooiende regenten brachten rust en continuïteit, maar speelden ook verdeel en heers. Als Haagse politici in het algemeen en de VVD in het bijzonder zich wat minder bemoeien met gemeentepolitiek, hoeft de burger zich daar wat minder naar te schikken.
Jasper Klapwijk is ontevreden over de gemeten luchtkwaliteit op de Jan van Galenstraat in Amsterdam; vooral als het gaat om stikstofmonoxide en stikstofdioxide. Dit is een bewerkte versie van het politieke commentaar voor Dit Is De Dag van vrijdag 18 december 2015 op NPO Radio 1.
kantelingen 