Het bleef even stil in de studio nadat de zevenenvijftigjarige Martin Kock bij Nieuwsuur vertelde dat hij geen achttien jaar wilde wachten op hulp bij zelfdoding: “Ik wil nu”. “Dat is heftig,” antwoordde Pechtold. Hij legde uit dat hij persoonlijk weliswaar vond dat Kocks doodswens bespreekbaar zou moeten zijn, maar dat D66 daar nu nog niet voor is.

De christelijke partijen antwoordden fel afwijzend. Buma stelde diezelfde avond dat het CDA tegen versoepeling van de euthanasieregels was en meer wil doen aan eenzaamheidsbestrijding. CU en SGP gingen de volgende dag nog een stapje verder met verwijzingen naar het voorkomen van zelfdoding. Een ergerlijke pavlovreactie.

Stapsgewijs

D66-Kamerlid Pia Dijkstra heeft eind vorig jaar het wetsvoorstel Waardig levenseinde ingediend om ouderen vanaf 75 jaar die hun leven als voltooid ervaren onder voorwaarden te helpen uit het leven te stappen. Pechtold wil dit eerst besluiten, en daarna pas praten over hulp bij zelfdoding voor jongere mensen: “We zullen het stapsgewijs moeten aanpakken.”

Dat gaat Martin Kock en veel anderen niet snel genoeg. Kock wil zelf kunnen beslissen over zijn levenseinde. Hij is al lang depressief, heeft progressieve reuma en hij is gezien zijn familiegeschiedenis bang dat hij zal dementeren en daardoor wilsonbekwaam wordt. Maar hij is bovenal levensmoe en wil, na vele gesprekken over de zin van zijn leven, sterven.

Waardig ouder worden?

Dat kan nu niet. Euthanasie is in Nederland wel toegestaan, maar levensmoe zijn of lijden aan het leven is daarvoor geen grond. Er moet sprake zijn van uitzichtloos en ondraaglijk lijden. Een commissie onder leiding van Paul Schnabel stelde in een recent advies dat een herziening of wijziging van deze wet niet nodig of wenselijk is, omdat het bij zelfgekozen levenseinde gaat om een kleine groep ouderen die desgewenst euthanasie kan krijgen.

Het CDA is het met deze conclusie eens: “Veel belangrijker dan hulp bij zelfdoding is dat we mensen aan het eind van hun leven in een moeilijke fase bijstaan”, aldus Buma. Hij weigert in een coalitie mee te werken aan hulp bij zelfdoding, en wil betere palliatieve zorg en meer hospices. Daarom werkt het CDA mee aan het initiatief Waardig ouder worden.

Levensmoe

Dat lijkt heel mooi, maar het is een vals dilemma. Niemand wenst anderen levensmoeheid, een doodswens of al dan niet geholpen zelfdoding toe; iedereen wil dat mensen in Nederland op een goede manier oud kunnen worden. Ook D66 en de Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde steunen Waardig ouder worden.

Dat je waardig oud wilt worden en dat anderen ook gunt, sluit niet uit dat je voor hulp bij zelfdoding bent. Sterker nog: voor sommigen hoort zeggenschap over het levenseinde nu juist bij waardig ouder worden. Alleen al de mogelijkheid om zelf te besluiten over het leven kan mensen rust geven en het leven voor mensen die levensmoe zijn waardiger maken.

Zelfdoding

De SGP en de Christenunie gingen in hun reactie zoals gebruikelijk een stapje verder dan het CDA. Zij vinden dat toestaan van een zelfgekozen levenseinde de bestrijding van zelfdoding schaadt. Van der Staaij twitterde dat Pechtold de inzet om zelfdoding terug te dringen ondermijnt; CU-leider Segers vond dat we moeten denken aan mensen die blij zijn dat hun eerdere doodswens niet ingewilligd is.

Verbijsterend nieuws. Dit ondermijnt alle inzet om het hoge aantal zelfmoorden in Nederland terug te dringen. Elk mensenleven is waardevol! https://t.co/6DOxVUsYva

— Kees van der Staaij (@keesvdstaaij) 3 maart 2017

Ook dit lijkt prachtig, want wie wil er nu niet minder zelfdodingen? Maar ook dit is een drogreden: een klassiek hellend vlakargument dat uitgaat van een toekomstige situatie die niet zal ontstaan. Het verbod op hulp bij zelfdoding leidt namelijk helemaal niet tot minder zelfdodingen, en opheffing van dat verbod leidt niet tot meer zelfdodingen. Het is bangmakerij, christelijke partijen onwaardig.

Zwitsers model

Dat blijkt uit de ervaringen in Zwitserland, waar hulp bij zelfdoding sinds 1942 onder strikte voorwaarden is toegestaan, maar euthanasie niet. Het aantal zelfdodingen ligt er ongeveer even hoog als in Nederland, waar euthanasie wel is toegestaan. Het ligt ook even hoog als in buurland Duitsland, waar zowel euthanasie als hulp bij zelfdoding verboden is. Wel komen er mensen uit Duitsland en Italië naar Zwitserland om te kunnen sterven.

Zelfbeschikking over het levenseinde heeft ook helemaal niet als doel om zelfdoding te bevorderen. Mensen die hulp bij zelfdoding voorstaan, willen onvermijdelijke zelfdodingen humaner maken. Je voorkomt er niet mee dat mensen zichzelf van het leven benemen, maar wel dat mensen zich voor de trein gooien of van het dak springen, en dat amateuristische suïcidepogingen mislukken of tot ernstig lijden leiden.

Leeftijdsgrens

Toch ben ik zelf geen voorstander van het voorstel van D66 om hulp bij zelfdoding mogelijk te maken. Het grootste bezwaar ertegen vind ik de leeftijdsgrens van 75 jaar. Ik vind het principieel onjuist als de overheid bepaalt dat je leven pas voltooid kan zijn als je een aantal jaren geleefd hebt. De overheid mag niet over het levenseinde besluiten; dat vindt zelfs de SGP, hoewel die partij vreemd genoeg wel voor de doodstraf is.

De leeftijdsgrens van 75 jaar is ook arbitrair en niet gekoppeld aan de levensverwachting. Die varieert nogal: hoe ouder je wordt, hoe minder je leeftijd ertoe doet. In feite is er met een leeftijdsgrens dus sprake van ongelijke behandeling. Bovendien kunnen mensen zich door een leeftijdsgrens juist overbodig gaan voelen: je bent na je vijfenzeventigste zo oud dat je dood mag. Dat is het bezwaar van de VVD en de SP tegen het wetsvoorstel van D66.

Geen overheidsbemoeienis

De oplossing voor dit probleem is betrekkelijk eenvoudig: schaf het verbod op hulp bij zelfdoding af zonder leeftijdsgrens te hanteren. Dat is principieel juist: de overheid kan immers niet over iemands leven beschikken, ongeacht iemands leeftijd. De overheid moet wel zorgen voor waarborgen tegen misbruik, bijvoorbeeld door belangenverstrengeling te voorkomen, zoals in Zwitserland.

Daarbuiten heeft de overheid geen verantwoordelijkheid voor hulp bij zelfdoding. Zelfbeschikking houdt in dat je zelf een besluit neemt over het tijdstip van je dood. Als je daartoe niet in staat bent, kun je hulp inroepen. Maar dat hoeft niet bij de staat; dat kan ook bij particulieren. Hulp bij zelfdoding is immers geen overheidstaak, en deze vorm van zorg hoeft ook niet onder het sociale grondrecht op zorg te vallen.

Vrijheid

Als de staat hulp bij zelfdoding overlaat aan particulieren, kunnen mensen niet alleen zelf bepalen of ze wel of niet verder willen leven, maar ook of ze anderen helpen bij hun zelfdoding. Het recht op zelfbeschikking moet geen verplichting tot hulp worden voor familie, hulpverleners of artsen. In Zwitserland zijn de hulpverleners bij zelfdoding dan ook particuliere, en geen publieke organisaties.

Dit past bij de trend om de zorg terug te geven aan de burgers en de samenleving. Als we zelf kunnen bepalen wat we met ons leven willen en hoe we willen sterven, dan kunnen we ook zelf de hulp regelen die daarvoor nodig is, met onze naasten en onze hulpverleners. Daar hebben we de overheid volgens mij niet bij nodig.

Preventie

De overheid hebben we ook niet nodig als we zelfdoding willen voorkomen, zoals de christelijke partijen stellen. Dat voorkomen is natuurlijk wel veel beter dan hulp bij zelfdoding. Uit de Zwitserse ervaring blijkt dat oudere, gescheiden, ongelovige vrouwen relatief meer gebruik maken van hulp bij zelfdoding. Dat komt overeen met de algemene oorzaken voor zelfdoding: onder getrouwden, gelovigen en jongeren komt minder suïcide voor.

De verbindende factor is de beschermde werking van het netwerk. Daarom moeten we niet vanuit de overheid, maar vanuit buurten, bewonersinitiatieven, maatschappelijke organisaties en kerken de gemeenschapszin bevorderen. Dat is van levensbelang om te voorkomen dat mensen zich overbodig gaan voelen en noodgedwongen kiezen voor het einde.

Jasper Klapwijk gelooft deze veertig dagen ook dat het leven de dood overwint en heeft zich daarom aangemeld voor een vrijwilligersklus bij een hospice. Dit is een wat uitgebreide versie van het commentaar bij Dit is de dag op vrijdag 3 maart 2017.