Op uitnodiging van de opleiding Gezondheid en Maatschappij van Wageningen University gaven Milou Joosten en Jasper Klapwijk van WHO CARES community of practice een gastcollege voor het vak Environmental Assets for Health. Vanuit de theorie van positieve gezondheid, waarin activering centraal staat, bespraken we de transformatie van de ziekmakende via de gezonde naar de gezondmakende omgeving.

We legden uit hoe ons zorgstelsel in elkaar zit en welke rol bewoners spelen in gezondmakende buurten. Na een korte uitleg over de prijsvraag gaven we een goed voorbeeld van de manier waarop je zo’n activerende, gezondmakende buurt kunt vormgeven: het voorstel van runner-up Michi Noeki in de Bomenbuurt.

De aanleiding voor de prijsvraag WHO CARES ligt in de conferentie Building the Future of Health in 2016, waar veel aandacht gegeven werd aan de vormgeving van de omgeving: de wijk of buurt waar mensen wonen. Je kunt ziekmakende omgevingen verbeteren in gezonde omgevingen, bijvoorbeeld door rekening te houden met luchtvervuiling of geluid. Maar je kunt ook een stap verder gaan en de omgeving zo ontwerpen dat ze bijdragen aan gezondheid, bijvoorbeeld door mensen te activeren en door gelegenheid te bieden voor bewegen, zingeving en sociaal contact.

Salutogeen perspectief

Vanuit dat salutogene, activerende perspectief kun je ook naar woonomgevingen kijken. In veel buurten zijn bewoners daar al mee bezig. De trend is dat mensen steeds meer voor zichzelf zorgen, en in hun eigen netwerk zorg krijgen, in plaats van een beroep te doen op de formele zorg. In gezondmakende buurten helpen bewoners elkaar en zien ze naar elkaar om. Daarom nemen bewoners steeds vaker initiatieven om ouderen in hun omgeving te activeren. Formele zorg wordt daardoor ‘aanvullend’ op wat mensen zelf doen en wat mensen voor elkaar kunnen betekenen.

De prijsvraag WHO CARES richtte zich op het beter maken van buurten, met name naoorlogse wijken waarin weinig rekening gehouden is met gezondheid en met vergrijzing. De prijsvraag heeft daarom ook veel ontwerpen opgeleverd voor gezonde en gezondmakende wijken, vooral door activering en ontmoeting van ouderen. Een mooi voorbeeld daarvan is Michi Noeki, een voorstel voor ontmoetingspunten en betere begaanbaarheid van de looproutes in de Oosterparkwijk in Groningen.

Vervolg

Omdat ouderen geactiveerd worden en in staat blijven om de straat op te gaan, maakt het ontwerp de wijk niet alleen gezond, maar ook gezondmakend. Michi Noeki wordt op dit moment toegepast in Den Haag, in de Bomenbuurt. Daar wordt gekeken naar twee of drie ontmoetingspunten met vrijwilligers en een betere begaanbaarheid van de buurt voor ouderen. De studenten gaven in de reacties op het college als tip mee om daarbij niet alleen te kijken naar verhoogde, met verkeersdrempels doorlopende trottoirs, maar ook naar egalisering van het loopoppervak.

Met Wageningen University hebben we afgesproken dat we graag willen kijken naar mogelijkheden voor meer gezondmakende wijken in Nederland. We denken aan een vervolg met een werkcollege, waarin studenten actie-onderzoek doen naar het ontwerp van een activerende openbare ruimte, zodat gezondmakende wijken kunnen ontstaan. De sheets van het gastcollege zijn hier te vinden.