Een strijdbare Samsom. Daar moet de PvdA het van hebben, de komende weken. Bij het Parijsdebat vorige week haalde Samsom zo hard uit naar Wilders dat hij zijn doel faliekant voorbij schoot. Tijdens het partijcongres, afgelopen weekeinde, weigerde hij zijn hoofd te laten hangen naar de desastreuze peilingen. Hij heeft zin in de campagne en hij gaat voor een goed resultaat.

Maar dat zal met de gekozen campagnestrategie niet lukken. De PvdA is niet bereid de handschoen in het gezicht van de coalitiepartner VVD te werpen. Daarmee brengt de partij zichzelf in een lastig parket, want hoe hard Samsom ook oppositie voert tegen de PVV: het zal de kiezer niet overhalen om op de PvdA te stemmen.

Right or wrong, my party

Voor de kiezers zijn drie politieke thema’s van belang: zorg, economie en integratie, immigratie en islam. Daarnaast vinden kiezers de omgangsvormen in de maatschappij erg belangrijk. Op de eerste twee thema’s heeft de PvdA eigenlijk geen verhaal, en op het derde thema is de partij tot op het bot verdeeld — evenals de kiezers. Geen makkelijke uitgangspositie voor een heldere boodschap in de campagne.

Zo’n duidelijk platform voor Samsom is wel hard nodig, want de PvdA staat na twee verkiezingsnederlagen al weken tussen de tien en vijftien zetels in de peilingen. Linkse kiezers wijken teleurgesteld uit naar GroenLinks, SP of Partij van de Dieren en veel Samsomites uit 2012 lijken thuis te blijven. Alleen hardcore sociaaldemocraten overwegen nog een stem op de PvdA.

Gezondheidszorg

Veel kiezers zijn boos op de PvdA omdat de partij in de coalitie gekozen heeft voor hervorming van en bezuiniging op de ouderenzorg. Een gevoelig thema, omdat kiezers het alleen in uiterste noodzaak eens zijn met bezuinigen. Bovendien rekenen kiezers de PvdA als traditionele hoeder van de verzorgingsstaat harder af op deze bezuinigingen dan andere partijen.

De partij is verdeeld. Veel leden en PvdA-kiezers staan achter het verzet van de PvdA-senatoren tegen de inperking van vrije artsenkeuze in de Zorgwet van Schippers. Maar de sociaaldemocraten kiezen in de campagne voor een vlucht naar voren: ze presenteren het kabinetsbeleid als een bewuste maar moeilijke keuze voor betere zorg en een toekomstbestendige verzorgingsstaat. Kiezers zullen dat niet belonen met een keuze voor de PvdA.

Economie

Ook over de economie is de kiezer niet te spreken. Het consumentenvertrouwen is het afgelopen jaar weliswaar sterk verbeterd, maar de opgaande lijn lijkt nu te stokken en het vertrouwen blijft negatief. De producenten hebben inmiddels wel vertrouwen gekregen in de economie en het bedrijfsleven beoordeelt het kabinet dan ook met een voldoende.

Maar daarvan profiteert alleen de VVD. De PvdA heeft vooral last van de hoge werkloosheid, die de sociaaldemocraten als linkse partij zwaar aangerekend wordt. De partij probeert in de campagne de aandacht op een betere toekomst te vestigen. Het herstel kondigt zich al aan: 2014 was al beter dan 2013. Het probleem is vooral dat de kiezer de toekomst veel somberder inziet, en de PvdA dus domweg niet gelooft.

Immigratie en integratie

Integratie en immigratie is de afgelopen maanden een steeds belangrijker thema voor de kiezers geworden. Maar die zijn op dit punt ook zeer verdeeld. Veel kiezers uit de traditionele achterban van de PvdA vinden de integratie mislukt en maken zich zorgen over de invloed van de islam. Ze willen restrictiever immigratiebeleid, meer repressie van culturele verschillen en veiligheidsmaatregelen om terrorisme en criminaliteit te voorkomen.

Veel hoger opgeleide linkse kiezers maken zich juist zorgen over racisme, discriminatie, tweedeling en de rechtsstaat. Ze willen meer diversiteit, open grenzen en tolerantie voor culturele verschillen. De PvdA lijkt met de uithaal van Samsom naar de PVV linksaf te slaan om zo de hoger opgeleide kiezers weg te houden bij D66, dat zich profileert op mensenrechten.

Achterban

Het probleem is dat het PvdA-electoraat al een tijd lang verdeeld is over immigratie en integratie. In recent kiezersonderzoek geeft de helft van de PvdA-stemmers aan minder immigratie en meer assimilatie te willen, terwijl de andere helft meer integratie en een ruimhartiger instroombeleid voorstaat.

Ook de leden zijn verdeeld. Een strenge integratienota van Ploumen, Dijsselbloem en Aboutaleb werd in 2009 door de leden en een deel van de Tweede Kamerfractie afgeschoten. De tekst werd aangepast: meer nadruk op de zegeningen van de multiculturele samenleving, minder op assimilatie gerichte voorstellen en een gematigder toon. Dat paste ook beter bij de verkiezingscampagne van Cohen, een jaar later.

Geloofwaardig

Het theedrinken werd verheven tot kunst: het theezakjeslabeltje werd een campagnelogo. Met beperkt succes: de PvdA verloor en bleef buiten de regering. Terugkeer naar de positie van de PvdA onder Cohen lijkt nu ongeloofwaardig. De PvdA heeft zich de afgelopen jaren in de coalitie met frisse tegenzin achter het harde asiel- en migratiebeleid van staatssecretaris Teeven geschaard: streng doch rechtvaardig.

Op het punt van integratie heeft de partij met Lodewijk Asscher als minister zelf ook gekozen voor een restrictiever en repressiever beleid. Bescherming tegen goedkope Oost-Europese arbeid ten gunste van eigen werknemers, maar ook streng optreden jegens Turkse sociaal-religieuze organisaties die een ‘parallelle samenleving’ dreigen te vormen. Samsom drinkt ook veel minder thee dan Cohen: eerder verweet hij, als parttime straatcoach, Marokkaanse jongeren nog een etnisch monopolie op straatgeweld.

Klem

De aanval op de PVV is al met al een rare noodsprong. De traditionele achterban zal zich in een positionering tegenover de PVV niet herkennen; de SP positioneert zich op dit punt nog wat conservatiever dan de PvdA. Het zal hoger opgeleide kiezers er ook niet van weerhouden om D66 te stemmen, omdat Pechtold dankzij langdurige profilering tegenover de PVV een geloofwaardiger opponent van Wilders is dan Samsom.

Het alternatief voor de frontale aanval op de PVV ligt voor de hand. Samsom wist in 2012 langs een zeer succesvolle route een monsterzege te boeken. Maar een duidelijk links profiel op zorg en economie tegenover de VVD is een te groot risico voor het voortbestaan van de wankele coalitie. De PvdA zit weer eens klem tussen electorale en politieke strategie.

Jasper Klapwijk was in een grijs verleden lid van de PvdA: toen de partij nog rood was. Dit commentaar is een bewerkte versie van het gesproken commentaar voor Dit Is De Dag op vrijdag 16 januari 2015.