De asielzoekers aan de Havenstraat in Amsterdam ontvingen de uitspraak van de burgemeester met groot gejuich: de Vluchthaven zou een maand langer open blijven. Het Parool en Trouw tekenden het uit de mond van Van der Laans woordvoerster op. Reden voor Marjolein Moorman, de Amsterdamse PvdA-fractievoorzitter, om vragen te stellen in de Gemeenteraad. Uit de antwoorden werd duidelijk dat het grootste deel van de bewoners op 1 juni gewoon op straat staat: de verlenging bleek valse hoop. Het gejuich verstomde en sloeg om in paniek.

Wij zijn hier
De opvang in de voormalige gevangenis aan de Havenstraat kwam december vorig jaar tot stand, na meer dan een jaar actie voeren door Wij Zijn Hier, een groep onuitzetbare asielzoekers. Ze trokken van de Amstelhoven achter de Protestantse Diaconie via een tentenkamp in Osdorp naar de Vluchtkerk, waar ze landelijk nieuws werden. Vandaar ging het via de Vluchtflat naar het Vluchtkantoor. De groep groeide van twee tot tweehonderd asielzoekers. Toen die in de winter op straat dreigden te belanden, kwam Van der Laan eindelijk met een oplossing: zes maanden opvang voor 159 asielzoekers in de Vluchthaven.

Pilot
Die zes maanden zijn nu ten einde, en de burgemeester liet woensdag weten dat verlenging niet aan de orde is. De gemeente is teleurgesteld over het resultaat van deze ‘pilot’. Door de asielzoekers op te vangen hoopte Van der Laan meer mensen te kunnen laten terugkeren naar het land van herkomst. Als mensen op straat staan, zijn ze immers te veel bezig met overleven om over hun toekomst na te denken. Als ze onderdak hadden en bezig waren, zouden ze, eenmaal tot rust gekomen, vanzelf eieren voor hun geld kiezen. Daarom stond Teeven het experiment ook toe: er moesten meer mensen terug.

Niet terug
Maar dat gebeurde niet, het afgelopen half jaar. Van der Laan wil nog niet zeggen hoeveel mensen nu precies teruggekeerd zijn. Maar uit de rapportage die dinsdag uitkomt zal blijken dat het er te weinig zijn. De gemeente wijt dat aan ‘groepsdruk’: mensen vertellen elkaar dat ze niet terug moeten gaan. Daarom wil Van der Laan een aantal mensen isoleren. Ze mogen elders aan terugkeer werken. Niet duidelijk is om hoeveel mensen het gaat, en waar ze heen moeten. Daarnaast mogen mensen die kwetsbaar zijn, na screening door de GGD, waarschijnlijk langer blijven.

Weer op straat
Dit betekent dat het grootste deel van de onuitzetbare asielzoekers per 31 mei 2014 de Vluchthaven moet verlaten en dat ze weer op straat staan. Ze kunnen niet naar de Vluchtgarage, de gekraakte opvang in Zuidoost. Daar wonen inmiddels ruim honderd mensen in zware stress onder hopeloze omstandigheden. Er is ook geen plaats in de Vluchtmarkt, een gekraakte markthal die lang leeg stond en door de asielzoekers zelf bewoonbaar gemaakt wordt. De eigenaar heeft inmiddels een kort geding aangespannen om ontruiming af te dwingen. Andere voorzieningen zitten allemaal vol.

Geen opvang
Dat blijkt ook uit de lotgevallen van vier chronisch zieke asielzoekers die deze week op straat belandden. Ze mochten in december niet naar de Vluchthaven, omdat ze niet bij de gemeente op de lijst stonden. Daarom waren ze overgeleverd aan de barmhartigheid van vrijwilligers die hen opvingen in Hebron, een kerkelijke gemeenschap. Wat begon als een korte tussenstop van een paar dagen, liep uit op een maandenlang verblijf in een kerkzaaltje. Nu ze weer op straat staan, kunnen ze nergens heen. De Protestantse Diaconie, de maatschappelijke organisatie van de kerk, biedt een paar dagen noodopvang.

Rechter
Strikt formeel kan de gemeente niet opvangen. In het Bestuursakkoord beloofden de gemeenten uitgeprocedeerde asielzoekers geen onderdak meer te geven, in ruil voor een sluitende asielprocedure van het Rijk. Maar daarvan is geen sprake. IND ‘klinkert’ jaarlijks vijfduizend onuitzetbare asielzoekers. De kerken hebben daarover een klacht ingediend bij de Europese Raad voor de Sociale Rechten, die uitsprak dat de overheid onderdak, voedsel, kleding en medische zorg moet geven. De rechter oordeelde daarom recent dat de gemeente een kwetsbare asielzoeker moet opvangen. Christenunie, SP, GroenLinks en D66 stelden weer Kamervragen aan Teeven: betekent dit opvang voor iedereen?

Mensenrechten
Ja, dat moet, vindt Hoge Commissaris voor de mensenrechten Nils Muiznieks: “Nederland hoort ervoor te zorgen dat die mensen niet in een kerk hoeven te wonen.” Asielzoekers moeten geholpen worden bij het terugkeren naar hun thuisland. Als dat mislukt, moeten ze hulp krijgen om in Nederland te leven. Gebeurt dat niet, dan is dat een schending van de mensenrechten: “Dit kan niet zo blijven, ze hebben geen leven”. Dat vond ook een Duitse rechter, die onlangs oordeelde dat een naar Duitsland uitgeweken asielzoeker uit Somalië niet terug hoefde naar Nederland, hoewel Nederland hem terug zou moeten nemen.

Juridische stappen
Veel asielzoekers hebben inmiddels steun gevraagd bij de gemeente, en zetten nu juridische stappen om hulp af te dwingen. In één van deze procedures stelde de gemeente expliciet dat de opvang in de Vluchthaven op 31 mei 2014 zal eindigen. De rechter zal pas daarna vonnis wijzen in de meeste zaken die de bewoners hebben aangespannen. Een van de bewoners had daarom in een ordeprocedure uitstel van de sluiting van de Vluchthaven gevraagd om die uitspraak te mogen afwachten. Maar de gemeente hield voet bij stuk en kreeg gelijk: de Vluchthaven mag van de rechter na zes maanden dicht. Als dat echt gebeurt, zijn de meeste asielzoekers na anderhalf jaar terug bij af.

– UPDATE 28 mei 2014 –

De rechtbank heeft vandaag uitspraak gedaan in de zaak van veertien bewoners van de Vluchthaven. Ze hadden gevraagd om opvang. De gemeente wil niet iedereen opvang bieden: alleen mensen met ernstige somatische of psychische klachten en mensen die wachten op hun terugkeer naar het land van herkomst mogen na 1 juni 2014 in de Vluchthaven blijven. De rechter heeft de gemeente in het gelijk gesteld. De gemeente heeft inmiddels een lijst van vijftig bewoners gemaakt die voor screening op medische problemen in aanmerking komen. Voor de overige bewoners bestaat op dit moment geen opvangmogelijkheid.

Jasper Klapwijk ondersteunt Wij Zijn Hier waar hij kan en hoopt uit de grond van zijn hart dat het te vormen college in Amsterdam barmhartigheid gaat bewijzen aan onuitzetbare asielzoekers, zoals voorgenomen in de hervormingsagenda die D66 en GroenLinks eerder opstelden.